თესაურუსი – აღწერილობა
ზოგადი აღწერილობა
ქართული კულტურისათვის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ამოცანას წარმოადგენს ქართული ენის ისტორიული განვითარების შესწავლა თხუთმეტსაუკუნოვანი მწერლობის ძეგლების საფუძველზე. ამ მიზნით, საჭიროა გამოიცეს სხვადასხვა ხასიათის ლექსიკონები და “თესაურუსები”. (შდრ. ლათ./ბერძნ. thesaurus “საუნჯე, საგანძური”).
საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის “ვეფხისტყაოსნის” აკადემიური ტექსტის დამდგენი კომისიის მიერ (რომლის ზუსტი დასახელებაა: საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნულ აკადემიასთან არსებული “აკად. გ. წერეთლის სახ. “ვეფხისტყაოსნის” აკადემიური გამოცემისა და “ქართული ენის თესაურუსის” კომისია”) ქართულ წერილობით ძეგლებზე დაყრდნობით შექმნილია ქართული ენის უმდიდრესი ლექსიკური ფონდი, რომლის კარტოთეკა ექვს მილიონამდე ბარათს ითვლის. ამ ფონდის შევსება და გამდიდრება კვლავაც უნდა გაგრძელდეს.
ჩვენი მრავალმილიონიანი საბარათო ფონდის შემდგომი შევსების მიზნით უნდა დაიწყოს ქართული მწერლობისა და ზეპირსიტყვიერების დიდძალი ტექსტობრივი მასალის არსებული ელექტრონული ვერსიების დამუშავება, რაც დააჩქარებს ბარათული სალექსიკონო ფონდის დიგიტალიზაციას და უზრუნველყოფს შემდგომში ამ მასალის ნებისმიერი სახით დალაგებასა და სხვადასხვა მიზნით გამოყენებას.
ამჟამად ჩვენს გადაუდებელ ამოცანას წარმოადგენს აღნიშნული სალექსიკონო ფონდის კომპიუტერული დამუშავება, კომპიუტერიზებული ლექსიკური არქივის შექმნა და პარალელურად მისი მომზადება გამოსაქვეყნებლად ელექტრონული ვერსიის სახით. ეს იქნება “მასალები ქართული ენის სრული დოკუმენტირებული ლექსიკონისათვის”, რომელშიც წარმოდგენილი იქნება ქართული ენის წერილობით ფიქსირებული პერიოდის ქრონოლოგიურად დალაგებული ლექსიკა (ყველა დადასტურებული სიტყვა-ფორმა) ტექსტობრივ საილუსტრაციო მასალასთან ერთად.
“ქართული ენის თესაურუსში” სალექსიკონო ერთეულები დალაგდება ანბანური წესით, სათანადო ლექსიკური ერთეულის ყველა წერილობით დადასტურებული სიტყვა-ფორმის საილუსტრაციო კონტექსტში მოტანით; თვით ეს სიტყვა-ფორმები სათანადო ლექსიკური ერთეულის “ბუდეში” ანბანური რიგის მიხედვით განლაგდება, ხოლო დათარიღებული ხელნაწერებიდან და გამოცემული ტექსტებიდან ამოღებული შესაბამისი საილუსტრაციო მასალა ქრონოლოგიურად განაწილდება, რაც საშუალებას მოგვცემს დავაზუსტოთ, პირველად როდის გამოჩნდა ქართულში რომელიმე კონკრეტული სიტყვა და თვალი გავადევნოთ მის ისტორიულ განვითარებას.
ამასთანავე, სიტყვა-ფორმა წარმოდგენილი იქნება “ლექსიკონში” იმგვარად, როგორც იგი სათანადო ხელნაწერებში გვხვდება, შემოკლებებისა და ქარაგმების გათვალისწინებით.
პროექტის ანალოგები
ამგვარ “ლექსიკონში” აისახება ქართული ენის უმდიდრესი მრავალსაუკუნოვანი სიტყვიერი მარაგი. ეს იქნება “ქართული ენის თესაურუსი”, ანუ “ქართული ენის სრული ლექსიკური საუნჯე”, ანალოგი საქვეყნოდ ცნობილი ბერძნული (Thesaurus Graecae Linguae, Volumen Primum, 1831 – Volumen Octavum1865, Parisiis), ლათინური (Thesaurus Linguae Latinae, Editus Auctoritate et Consilio Academiarum Quinque: Germanicarum, Berolinensis, Göttingensis, Lipsiensis, Monacensis, Vindobonensis: Volumen I, Lipsiae in Aedibus B.G.Teubneri, 1900-…; Thesaurus Linguae Latinae, Editus Iussu et Auctoritate Consilii ab Academiis Societatibusque Diversarum Nationum Electi: Volumen X, Leipzig, BSB B.G. Teubner Verlagsgesellschaft, 1982-…), ინგლისური (The Oxford English Dictionary, 2nd ed., Prepared by J.A. Simpson and E.S.C. Weiner, vols. I-XX, Clarendon Press, Oxford 1989; The Cambridge Thesaurus of American English, William D. Lutz, Rutgers University, Cambridge University Press), ფრანგული (Trésor de la Langue Française. Dictionnaire de la Langue Française du XIXe et du XXe siècle (1789-1960). Editions du Centre National de la Recherche Scientifique, 15, Quai Anatole-France, Paris-7e, 971 (Tome Premier) Gallimard 1992, Paris 1992 (Tome Quinzième)), გერმანული (Deutsches Wörterbuch von Jakob Grimm und Wilhelm Grimm (Bearbeitet von Gustav Rosenhagen und der Arbeitsstelle des Deutschen Wörterbuches zu Berlin), Leipzig: Verlag von S.Hirzel.Band I (1854) – Band XVI (1954)), იტალიური (S. Battaglia, Grande Dizionario della Lingua Italiana, Unione Tipografico – Editrice Torinese, vol. I (1961) – vol. XVIII, 1996), ებრაული (Thesaurus Totius Hebraitatis et Veteris et Recentioris, auctore Elieser ben Iehuda Hierosolymitano, vol. I-XIV; A Complete Dictionary of Ancient and Modern Hebrew, by Eliezer Ben Yehuda of Jerusalem, London, New York, H. Grevel & Co. The International News Company.Berlin-Schöneberg: Langenscheidtische Verlagsbuchhandlung) და ზოგი სხვა ენის “თესაურუსებისა”, რომლებზედაც გასულ საუკუნეში დაწყებული მუშაობა დღემდე გრძელდება.